Aromatyczna, złocista i pełna zdrowia — dobra oliwa z oliwek potrafi odmienić smak potrawy i wnieść do kuchni odrobinę śródziemnomorskiego słońca. Obecnie na sklepowych półkach łatwo zgubić się wśród wielu różnorodnych etykiet i certyfikatów, jeśli nie wiadomo na jakie elementy warto zwracać uwagę. Sprawdź, jak rozpoznać oliwę, która będzie nie tylko smaczna, ale i wartościowa.
Oliwa – skarb śródziemnomorskiej tradycji
Oliwa z oliwek od tysiącleci towarzyszy ludziom w basenie Morza Śródziemnego. Była obecna nie tylko w kuchni, ale też w higienie, medycynie, a nawet w kulturze i symbolice. Antyczni Grecy dekorowali nią zwycięzców igrzysk, Hipokrates leczył oliwą kilkadziesiąt chorób, a drzewo oliwne regularnie pojawia się w Biblii i Koranie jako symbol zdrowia, mądrości i obfitości.
Rodzaje oliwy
Dziś oliwa jest globalnym bohaterem wśród tłuszczów — zarówno dzięki badaniom potwierdzającym jej prozdrowotne właściwości, jak i popularyzującym ją programom kulinarnym.
W sklepach spotkamy trzy główne rodzaje oliwy:
- Oliwa extra vergine – powstaje z pierwszego tłoczenia, bez użycia chemii, wyłącznie mechanicznie, bez rafinacji. Musi mieć niską kwasowość (poniżej 0,8) i nie może mieć wad organoleptycznych. Nadaje się do smażenia, pieczenia, gotowania, ale też do spożywania na zimno. Bogata w przeciwutleniacze, witaminę E i zdrowe kwasy tłuszczowe.
- Oliwa z wytłoków (sansa/pomace) – pozyskiwana z pozostałości po tłoczeniu przy użyciu rozpuszczalników, następnie rafinowana. Dobra do smażenia, ale bez walorów prozdrowotnych.
- Oliwa rafinowana (pure) – początkowo miała wady, więc została poddana rafinacji, co pozbawia ją większości cennych składników. Często miesza się ją z oliwą extra vergine dla poprawy smaku.
Dobra oliwa z oliwek – certyfikaty i oznaczenia
Etykieta oliwy potrafi być bardzo kusząca, ale zawsze warto przeczytać ją uważnie. Sam kraj pochodzenia nie jest gwarancją jakości — wiele oliw konfekcjonowanych jest np. we Włoszech z surowca pochodzącego z Hiszpanii. Jeśli zależy nam na produkcie autentycznym, mocno związanym z określonym regionem i jego tradycją, szukajmy oznaczeń jakości takich jak AOP, DOP czy PGI.
Dla osób wybierających produkty z upraw ekologicznych dobrym rozwiązaniem są oliwy z certyfikatem BIO.
Na jakość oliwy wpływa wiele czynników:
- pora zbiorów,
- sposób ich przeprowadzenia (ręczny czy mechaniczny),
- transport i przechowywanie owoców,
- technologia tłoczenia,
- warunki magazynowania gotowego produktu.
Warto pamiętać, że filtracja lub jej brak wpływa głównie na walory smakowe, a nie na wartość odżywczą — dlatego brak filtracji nie jest równoznaczny z wyższą jakością.
Zastosowanie oliwy
Oliwa extra vergine to prawdziwy kulinarny skarb — niezwykle uniwersalna i wszechstronna. Można jej używać zarówno do smażenia, gotowania i pieczenia, jak i podawać na zimno, np. jako dodatek do sałatek, pieczywa czy gotowych dań.
Dzięki wysokiemu punktowi spalania zachowuje swoje walory także w wyższych temperaturach, a jednocześnie obniża poziom „złego” cholesterolu (LDL), nie naruszając tego „dobrego” (HDL). Jest bogata w naturalne przeciwutleniacze, które pomagają spowolnić procesy starzenia, oraz w witaminę E, wspierającą skórę, układ odpornościowy i serce.
Czego nie robić z oliwą?
Przede wszystkim nie przechowywać jej zbyt długo. Jeśli kupujemy dużą ilość oliwy, warto wraz z ubywającą zawartością przelewać ją do mniejszych pojemników.
Oliwa źle znosi światło, wysoką temperaturę i kontakt z tlenem. Długa ekspozycja na słońce — czy to na sklepowej półce, w kuchni, czy na restauracyjnym stoliku — pogarsza jej jakość. Wysoka temperatura pozbawia ją części wartości odżywczych, a tlen przyspiesza proces oksydacji, odbierając jej cenne właściwości.
Zwracajmy uwagę na datę przydatności do spożycia — im dłuższy termin, tym lepiej. Unikajmy kupowania oliwy z wyprzedaży, gdy zbliża się koniec jej ważności. Najwięcej prozdrowotnych cech zachowuje bowiem tuż po wprowadzeniu na rynek, a z czasem ich ilość szybko maleje.
Najczęstsze oszustwa i pułapki konsumenckie
Rosnąca popularność oliwy z oliwek sprawiła, że stała się jednym z najczęściej fałszowanych produktów spożywczych. Zmiany klimatyczne i długotrwałe susze w krajach śródziemnomorskich spowodowały spadek produkcji o ponad 25%, co w naturalny sposób przełożyło się na wzrost cen i stworzyło sprzyjające warunki do nadużyć.
Coraz częściej ujawniane są przypadki fałszerstw — setki tysięcy litrów oliwy są konfiskowane, wycofywane z rynku lub degradowane do niższej kategorii jakości. Nierzadko oliwa sprzedawana jako „włoska” jest w rzeczywistości mieszanką surowców pochodzących z różnych krajów.
Aby uniknąć zakupu niskiej jakości oliwy czytaj etykiety, zwracając uwagę na skład, kraj pochodzenia i miejsce butelkowania. Szukaj certyfikatów jakości, takich jak DOP, PGI czy BIO, a także kupuj wyłącznie od sprawdzonych dostawców. Pamiętaj też, że dobra oliwa z oliwek ma swoją cenę — jeśli kosztuje tyle co zwykły olej roślinny, to sygnał, by zachować czujność.
Ciekawostki o oliwie
Choć oliwa z oliwek kojarzy się przede wszystkim z basenem Morza Śródziemnego, jej historia i produkcja obejmuje znacznie szerszy obszar. Każdy kraj ma swoje odmiany, tradycje i smaki, które sprawiają, że „płynne złoto” nigdy nie jest takie samo. Oto kilka faktów, które pokazują, jak różnorodny i fascynujący jest świat oliwy.
- Hiszpania – największy producent, ponad 300 mln drzew oliwnych i 250 odmian. Najpopularniejsze: picuda, hojiblanca, picual.
- Turcja – gaje oliwne zajmują ok. 3% ziemi uprawnej, część plonów przeznaczana jest na produkcję paliw.
- Grecja – najwyższe spożycie oliwy na świecie, a uprawy zajmują 14% ziemi rolnej.
- W dużych fabrykach oliwa często jest mieszanką surowców z różnych krajów, w tym Egiptu, Syrii i Maroka, gdzie uprawa oliwek wciąż jest tradycją sięgającą starożytności.
Oliwa z oliwek to nie tylko składnik kuchni, ale i mała butelka pełna słońca, smaku i zdrowia. Warto poznać jej rodzaje, nauczyć się czytać etykiety i wiedzieć, jak odróżnić autentyk od sprytnej podróbki. Pamiętaj – oliwa lubi ciemne szkło, chłodne miejsce i… szybkie zużycie, zanim straci swój aromat. Wybieraj świadomie, sięgaj po sprawdzone źródła i ciesz się jej pełnią smaku w każdej potrawie.
